Ulusların Düşüşü, yazarlarından biri Amerikada yaşayan bir Türk Profesör Daron Acemoğlu, bazı milletler refah ve zenginlik içerisinde yaşarken diğerlerinin neden yoksulluk ve yoksunluk içerisinde kaldığı sorusunun cevabını aramak için yazılmış bir kitap.
Bu soruya basit bir teori ile cevap veriyorlar ve nerdeyse tüm dünya tarihini kapsayan geniş örnekler yelpazesi sunuyorlar. Bu teoriye geçmeden önce yazarlardan Türk olanı, Daron Acemoğlu’nu bir tanıyalım.
Daron Acemoğlu Kimdir?
Vikipedi’de Acemoğlu hakkında şunlar yazar: ” Kamer Daron Acemoğlu Türk-Amerikalı ekonomisttir. Daron Acemoğlu, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) İktisat Profesörüdür. IDEAS/RePEc araştırma veri tabanına göre, “Dünya’daki En Çok Alıntı Yapılan ilk 10 Ekonomist” arasındadır.”
Bir başka satırda; “Ermeni kökenlidir.” ve “1986 yılında Galatasaray Lisesi’ni bitirmiştir.”…
Yani anlayacağınız ekonomi alanında dünyada önemli bir yer edinmiş bir profesör. Soyadına bakarak da övünebileceğimiz birisidir.
Milletler neden çöker?
Gelelim asıl sorumuza daha doğrusu asıl sorunumuza. Acemoğlu ve Robinsona göre milletlerin çökmesinin tek bir sebebi vardır, onu da şöyle özetleyebiliriz; ” Serbest piyasa ekonomisini gerçekleştirmekte yetersiz kalmalarıdır.”
Tarihteki örneklere baktığımızda başarılı olmuş milletler; fırsat eşitliğinin olduğu, mülkiyet hakkının olduğu ve devlet tarafından korunduğu, rekabetçi bir ekonomik sistemin olduğu toplumlardır. Buna kısaca kapsayıcı ekonomi diyorlar çünkü sistem toplumun tüm bireylerinin ekonomiye dahil olmasını, rekabete girip yenilikçi üretim teknolojileri geliştirmesini ve refah içerisinde yaşamasını sağlıyor.
Başarısız olmuş yoksulluk içerisinde yaşayan milletlerin ortak özelliği ise kısaca serbest ekonomi kurumlarını kuramamış olmaları. Bu sistemlerde;
- Devlet yönetimi bir kişinin ya da grubun elindedir.
- Ekonomik sistem bu grubu zenginleştirmek ve toplumun diğer üyelerini sömürmek üzerine kurulmuştur.
- Bu sistemlerde rekabet ve yenilikçilik düşünülemez çünkü esas olan tek şey yöneten grubun zenginliğini artırmak ve gücü muhafaza etmektir.
- Bu tür sistemlerde geçici büyümeler, ekonomik iyileşmeler görünebilir ama sürdürülemezler. Zamanla çökmeye mahkumdurlar.
Bu teoriyi ortaya atarken milletlerin başarısız olmasıyla ilgili diğer tüm faktörleri bir kenara atarlar. Örneğin eğitim seviyesi, kültür, coğrafi konum gibi etmenlerin hiç bir önemi yoktur. Esas olan kapsayıcı ekonomik sistemin kurumlarının kurulmuş olmasıdır.
Yani…
Kitapta kendilerinin de değindiği üzere kendilerinki basit bir teoridir. Detaylara girmemiştir ve girmek zorunda değildir. Amaçları soruna basit bir cevap getirmektir.
Ama…
Soruna basit bir cevap getirmekte başarılı olmuşlardır.
Ancak kapsamsız ve yetersizdir.
Kültürün, yer altı zenginliklerinin, yer üstü zenginliklerinin, coğrafi konumun, eğitimin etkisini bir kenara atmak eksikliktir.
Her milletin başarılı olma ve olmama sebepleri farklı olabilir, bu konuya verdikleri cevaplar yetersizdir.
Kapsayıcı ekonomik sistemi önceden kurup diğer mutlu mesut yani refah içerisinde yaşayan milletlerin üzerine çullanan sözüm ona insancıl avrupa medeniyetinin etkisini hesaba katmamak da bir eksikliktir.
Sonuç olarak teoriyi tamamen bir kenara atmıyorum ama eksik olduğunu söylüyorum. Kapsayıcı ekonomik sistem refah içinde yaşayacak bir toplum için gerekli şartlardan sadece bir tanesidir.
Türkiye’de durum
Bu teoriye göre Türkiye hızla başarısız olma yönündedir çünkü ekonomi toplumun tamamını kapsayıcı nitelikte değildir belirli bir grubun tekelindedir ve bu grubu zengin etmek için dizayn edilmiştir.
Özgür basın kontrol altındadır.
Baskıcı bir yönetim vardır.
Gücü bir elde toplama gayretleri en üst düzeydedir ve başarılıdır.
Bu durum geçici bir büyüme sağlayacaktır yalnız, teoriye göre, sürdürülebilirliği yoktur ve çökmeye mahkumdur. (Allah muhafaza)
Son söz
Yazarlarımız ya fazla saf ya da birilerinin kontrolü altındadır. Ancak okumanız için çok sebep barındıran bir kitap.